Jan Graafland schreef tweede boek over tuinieren: ‘De wonderen liggen vlak onder je neus’

GOUDA • We zien vaak niet eens meer wat zich vlak onder ons neus bevindt, merkt de Goudse columnist, schrijver en kruidenteler Jan Graafland. Met zijn tweede boek over tuinieren, Aarde roeren, pleit hij voor aandachtigheid.

Het boek is de opvolger van zijn eerste boek Groene Genade. In 42 verhalen tekent hij zijn gedachten en overpeinzingen als ‘ouderwetse tuinman in een moderne wereld’ op.

Over zijn werk in zijn kruidentuin in Zoetermeer, gesprekken in de tuin met zijn vrouw en de ontwikkeling van de bladeren van de bijvoet. Met af en toe een gedicht. Maar ook beschrijft hij praktische zaken: hoe composteer je, en hoe kun je kiempjes herkennen? 

‘Onze ogen gaan merkwaardig genoeg pas open als we op vakantie gaan.‘Het is een pleidooi voor aandachtigheid’, vertelt Graafland. ‘Over het belang van onderhoud en de kunst van het verwonderen. Onze ogen gaan merkwaardig genoeg pas open als we op vakantie gaan. Ik wil laten zien dat ook hier, thuis, genoeg te zien is. De wonderen liggen eigenlijk vlak onder je neus.’

Het vertelt een verhaal
Een voorbeeld: de metamorfose van de mierikswortel. ‘Kijk, hoe schitterend dit is’, zegt Graafland als hij een illustratie in het boek laat zien waarin de ontwikkeling zichtbaar is gemaakt. Van piepklein stengeltje, naar een rond en later weer spitsvormig blad.

Graafland haalde blaadjes van de plant en droogde ze, om ze vervolgens op volgorde naast elkaar te leggen. ‘Al die stapjes ertussen zijn van belang. Het vertelt een verhaal.’ Het kenmerkt de aandachtigheid waarmee de kruidenteler naar de wereld om zich heen kijkt.

We kunnen niet zonder de natuur
Mensen komen er steeds meer achter dat mens en natuur onlosmakelijk verbonden met elkaar zijn, vertelt Graafland. ‘We zien dat we niet zonder de natuur kunnen. We kunnen zonder de natuur niet ademen, niet eten. Die gedachte begint nu, gezien de milieu- en klimaatproblematiek, zo’n beetje gemeengoed te worden.’

In zijn biodynamische kruidentuin van ongeveer een hectare groot teelt hij al dertig jaar kruiden. Die worden gebruikt om verzorgingsmiddelen of geneesmiddelen van te maken. Tuinieren doet hij standaard met een strohoed op en op klompen aan. Al die jaren is het zijn intentie om -in een snel veranderend stedelijk gebied- op een natuurlijke manier te tuinieren.

Stuk van grond af
Dat wordt hem soms knap lastig gemaakt. Alles wat er in de wereld gebeurt, van verstening tot de industrie die steeds dichterbij komt, centreert zich rondom zijn kruidentuin. ‘Er zijn windturbines vlakbij geplaatst, de hogesnelheidstrein en de A12 lopen vlak langs mijn tuin en er lopen hoogspanningskabels overheen.’ Laatst werd een weg doorgetrokken, dwars door zijn tuin heen. ‘Roetsj, een stuk van mijn grond af.’

Op een dag werd afgewerkte motorolie in zijn vijver gedumpt. ‘Dat komt ook omdat de weg dichterbij de tuin kwam. Olie verspreidde zich over het water. Alle jonge fuutjes en waterhoentjes dood. Dat noem ik tuinieren in turbulente tijden. Ook daar gaat het boek over.’ 

Hij was ontdaan. ‘Maar ik ga niet de prediker uithangen over mensen en hun gedrag. Desondanks heeft de natuur zich hersteld. De olie is opgelost, er leven weer dieren.’ Hij blijft, zoals zijn redacteur omschreef, ‘vertrouwen houden in de zelfredzaamheid van de natuur en zijn tuin.’ 

Met gerust hart lezen voor het slapen gaan
Zo eindigt het verhaal toch positief. ‘Er zijn al zoveel boeken geschreven over hoe slecht het gaat. Je kunt beter een kaars opsteken dan de duisternis vervloeken. Dat is wat ik met mijn boek doe. Je kunt het met een gerust hart lezen voor het slapen gaan.’

Het is slechts een van de 42 verhalen die het boek telt. ‘Er staan ook veel grappige verhalen in’, vertelt hij. ‘Mijn vrouw is bijvoorbeeld veel slimmer als het gaat om natuur, tikt me dan ook geregeld op mijn vingers. Dingen die zij allang weet, waar ik dan met veel pijn en moeite achter kom. Had dat dan gevraagd, zegt zij dan.’

Beetje vreemd, met veel fantasie
‘Het is een beetje een vreemd boek, met veel fantasie. En ontzettend informatief. Ik vertel over sint janskruid en engelwortel. Over de maretak, een bolvormige parasietplant, die in Limburg veel aan de bomen hangt en geneeskrachtig is.’

‘Ik ben altijd leerling van het leven geweest.En praktisch: zo gaat een van de hoofdstukken over kiempjes herkennen. ‘Als je daarin wilt oefenen, heb je er weer een vaardigheid bij.’ Want leerling van het leven blijven is belangrijk, vindt Graafland. 

‘Dat ben ik altijd geweest. Het is fantastisch om iets nieuws te leren. Voor je bescheidenheid is het goed om in ieder geval op een gebied leerling te blijven.’

In het sleutelhoofdstuk beschrijft Graafland de dertien dagen waarin hij iedere nacht aarde roerde in een aardewerken pot. Het is een oud boerengebruik waarvan de oorsprong in Oost-Europa ligt. ‘Het is als mediteren. Er komt van alles in je op. Ik vroeg me bijvoorbeeld af: ik ben hier nu de aarde aan het roeren, maar welke hand laat het heelal rondgaan?’

‘Uiteindelijk draait het boek ook om de vraag: hoe verhoudt een ouderwetse tuinier, die op klompen loopt, zich tot de moderne tijd? Dat is een vraagstuk waar ik me mee bezig houd.’

Aarde roeren
Het tweede boek over tuinieren van Jan Graafland is een volledige Goudse productie. Margreet Windhorst keek over zijn schouders mee als redacteur en kunstenaar en illustrator Mieke de Haan omlijstte de verhalen met illustraties. Uiteindelijk vormde vormgever Peterpaul Kloosterman alles samen tot een geheel. Het is te koop bij de boekhandels, zowel online als offline.