Het verhaal van de familie Gompers aan de Wijdstraat: ‘Ze werden plots weggerukt’

GOUDA • Zestien jaar lang woonde de familie Gompers aan de Wijdstraat. Tot ze in september 1942 plotseling uit hun vertrouwde wereld werden weggerukt. Het gezin werd afgevoerd en kwam nooit meer terug. In aanloop naar de Nationale Dodenherdenking vertelt Soesja Citroen hun verhaal.

Salomon Benjamin Gompers (44) had aan de Wijdstraat een winkel in bruilofts- en feestartikelen. Samen met zijn vrouw Elisabeth Gompers-van Tijn (40), dochters Reintje (Reinie) (18) en Etty (17) en zoon Benjamin (Bennie) (14), woonde hij boven de winkel. Het hele gezin hielp mee in de zaak.

Verhaal van moeder
Soesja Citroen, drijvende kracht en projectleider van de plaatsingen van de Stolpersteine in Gouda, dook jaren geleden in hun verhaal. Terwijl ze aan het werk was bij het streekarchief, waar ze voor iedere Stolpersteine veel informatie vandaan haalde, sprak iemand haar aan. Dat was Rein den Ouden, met het verhaal van zijn moeder Ada Zandvoort, het buurmeisje van de familie Gompers.

Tekst loopt verder onder de foto.

‘Een klein mirakel, dat hij nog zoveel wist te vertellen. Dat is een wonder, het gebeurt maar een enkele keer. Zulke persoonlijke verhalen vullen de kille gegevens aan’, vertelt Soesja.  

Kind aan huis
Zijn moeder, Ada Zandvoort, woonde met haar ouders en haar broer en zus even verderop richting de Markt. De gezinnen hadden nauw contact met elkaar, vertelt Citroen. Ada was kind aan huis bij de Gompers en liet vaak hun hond uit. Etty en vooral Reinie waren haar vriendinnen, Bennie was een vriendje van haar jongere broer Rein.

Hij zakte door het glazen plafond heen, kwam op de keukentafel terecht, maar mankeerde gelukkig niets.Die laatste twee haalden nog weleens wat kattenkwaad uit, weet Soesja nu. ‘Het gezin Zandvoort woonde boven hun verfwinkel. De keuken op de eerste etage had een glazen plafond. De twee knullen probeerden op het dak te klimmen, Bennie klauterde over het glas boven de keuken. Hij zakte er doorheen, kwam op de keukentafel terecht, maar mankeerde gelukkig niets.’

Twee jochies
‘Als je dat hoort, twee van die jochies van veertien, van die knullen nog zo speels zijn’, vertelt Soesja. ‘Ze mochten niet leven, wat hadden dat voor mensen kunnen zijn? Wat hadden zij allemaal nog kunnen betekenen voor de samenleving?’

Met de bezetting kwamen de anti-Joodse maatregelen. In mei 1942 moesten de Gompers de Jodenster gaan dragen. Er volgden ontwikkelingen, zoals het oproepen van Joodse mannen tot veertig jaar voor ‘werkverruiming in het oosten’. Half juli begonnen de gedwongen Jodentransporten via Westerbork. Daarna kwamen de razzia’s. 

Steeds meer rekening houden
Salomon ging steeds meer rekening houden met mogelijke deportatie voor hemzelf en zijn gezin. Hij begon zijn spullen over bewoners van de Wijdstraat te verdelen. ‘Hij besefte dat het er ook voor hen aan zat te komen. Ze hoopten tegen beter weten in dat het nog zou meevallen. Het was valse hoop.’

Hij vertelde Ada’s vader: je mag de spullen houden als ik langer dan een jaar wegblijf.Zo kwam zijn handel onder meer terecht bij de Zandvoorts op nummer 25. ‘Hij vertelde Ada’s vader: je mag de spullen houden als ik langer dan een jaar wegblijf. De papierzolder achter Zandvoorts winkel lag vol met spullen van Gompers.’

Salomon werd uit de synagoge gehaald door de politieke politie.Op 21 september 1942 ging het inderdaad mis, vertelt Soesja. ‘Salomon werd uit de synagoge gehaald door de politieke politie. Het was die dag Jom Kippoer, de meest heilige dag in het Jodendom.’ Het gezin mocht nog wat spullen meenemen. Ada zag het gezin langslopen tussen bewapende Duitsers. Ze liep mee en nam huilend afscheid van het gezin bij het station.

Nauwelijks protest
‘Ik denk dat ze door de Kleiweg zijn gelopen’, vertelt Soesja. ‘Dat is zo onvoorstelbaar: mensen hebben ze zien lopen. Ik zie in de politiedossiers nauwelijks dat mensen protesteerden. Ik zag maar één geval, van een meester Mol uit Den Haag dat hij zich ‘onhebbelijk had gedragen tegen rechercheurs uit Rotterdam’. Er gebeurde verder niets, mensen waren bang.’

De deportatie begon hier al, in Gouda, vertelt Soesja. ‘Niet met Duitsers, maar met Nederlandse politieagenten. Dat vind ik hard. Het waren ook gemeenteambtenaren die Joden registreerden.’ 

‘Zeg maar tegen je vader tweeëneenhalf jaar’, zei Salomon nog tegen Ada op het station. Dat ging over de spullen.‘Zeg maar tegen je vader tweeëneenhalf jaar’, zei Salomon nog tegen Ada op het station. Dat ging over de spullen. ‘Het is je hele hebben en houden. Dat besef dat hij daar maanden mee bezig is geweest. En dat vader Zandvoort heeft geholpen. Ik kreeg daardoor het beeld, het gevoel van zo’n bedoeninkje in de Wijdstraat. De mensen die elkaar kenden. Daar wordt opeens een familie uit weggerukt, die er zestien jaar gewoond heeft.’

In het Gouds politierapport van maandag 21 september 1942 meldt de politieke politie over de aanhouding voor ‘evacuatie naar Westerbork.’ ‘Ongelooflijk, dat je steeds ziet staan dat ze groepje voor groepje werden weggehaald. In opdracht van de SiPo (Sicherheitspolizei), alsof je daarmee je geweten kan sussen. Er waren mensen die daar aan het begin niet aan mee wilden doen, maar op den duur stonden daar ook weer straffen op.’

Met tien andere Joodse stadsgenoten ging het gezin per trein naar de Zentralstellen, het nazi-deportatiebureau in Amsterdam. De volgende dag moesten ze met de trein naar Westerbork, waar ze voor drie dagen werden vastgezet. Drie dagen later werden ze afgevoerd naar Auschwitz. 

Elisabeth, Reinie, Etty en Bennie werden direct na aankomst vermoord. Salomon stierf vier maanden later in Monowitz. ‘Op 21 september zijn ze weggehaald uit hun huis. En op 28 september, een week later, waren ze al vermoord. Behalve Salomon. Hij heeft waarschijnlijk nog dwangarbeid verricht.’

Tekst loopt verder onder de foto.

De Stolpersteine werden in 2012 geplaatst. - Foto: Patrick Meijboom.

Potloden bij meneer Gompers
Jaarlijks maken groepjes basisschoolleerlingen een Stolpersteine-wandeling, vertelt Soesja. Ook langs de Wijdstraat. ‘Daar liep een keer een man voorbij. Hij zei: ik heb nog mijn potloden gekocht bij meneer Gompers. De kinderen wisten niet hoe ze het hadden, daar stond dus iemand en die had hem gekend.”

Ze kan niet meer langs het huis in de Wijdstraat lopen zonder aan het gezin te denken. ‘Dat heb ik op alle plekken waar Stolpersteine liggen. Ik hoop dat de verhalen voor meer mensen blijven leven.’

Soesja Citroen schreef twee artikelen in Tidinge geschreven over de Stolpersteine en de voormalige Joodse stadgenoten. In 2020 publiceerde ze het boek ‘Hier Woonden - Stolpersteine Gouda.’ Ze werkt nu aan het vervolg hiervan.