Vechten voor je leven op een 18de-eeuws schip
'De laatste reis van de Mars'
regio • Zeeslagen in lang vervlogen tijden, zware stormen, ziekte en eenzaamheid aan boord. Gouda heeft er een lijntje mee. Arjen Buikstra pakte het op en schreef het boek 'De laatste reis van de Mars'. Lekker, leerzaam en spannend.
Arjen Buikstra kwam op het idee voor zijn boek door het project ‘Brieven als buit’ van de Universiteit van Leiden. Ongeveer 40.000 Nederlandse brieven uit de tweede helft van de 17e tot het begin van de 19e eeuw lagen eeuwenlang stof te happen in Britse archieven.
"Wanneer een zeeman een brief verzond naar huis, dan werd deze meegegeven aan een schip dat richting Europa of Nederland voer. Veel brieven bereikten hun bestemming niet: ze werden als buit meegenomen door Engelse kapers en/of in beslag genomen door het Hooggerechtshof van de Engelse Admiraliteit tijdens de oorlogen tussen Nederland en Engeland. Met als bedoeling deze brieven te onderzoeken op militaire informatie."
Bijna-dood ervaring
Daar zaten ook brieven bij vanaf De Mars, een schip waarop Gouwenaars voeren. Arjen: "Dit waren gewone zeelui, zoals matrozen en soldaten, en daarom heel bijzonder om hierover te lezen. Bijvoorbeeld Bartholomeus Kok, die naar zijn vrouw, Willempje Vuurens, dochter van een zilversmid op de Turfmarkt, schreef. Of Steven de Vries die aan zijn vrouw Pieternella de Roos schreef in de Lommertsteeg, Achter de Vismarkt. Hij had door zijn bijna-dood ervaring met de orkaan spijt dat hij niet eerder had geschreven en vroeg zijn vrouw om vergiffenis en beloofde beterschap."
Soldaat van Oranje
"Pas na succesvolle afronding van een aantal controles werd besloten onderzoek te doen naar een stamboom", legt Arjen Buikstra uit. En er kwamen bijzondere namen uit naar voren, die iedereen in Nederland zou moeten kennen. "Van de 418 opvarenden hebben we van 100 personen met zekerheid hun identiteit kunnen vaststellen. Maar we zoeken nog steeds verder. Gelukkig heb ik daarbij hulp gekregen van mijn dochter Anne (16). Ze is erg geïnteresseerd in geschiedenis en heeft zich gespecialiseerd in genealogisch onderzoek. Anne kwam tijdens haar onderzoek bijvoorbeeld Erik Hazelhoff Roelfzema (soldaat van Oranje) en Antonie Kamerling tegen, die ook blijken af te stammen van 'Marsmannen'."
Portokosten besparen
Maar liefst veertig brieven vond Arjen, die te maken hadden met de Mars. Dat is best veel, zegt hij, maar het heeft dan ook een bijzondere reden. "In september 1780 kwam het schip aan op Sint Eustatius, twee weken voor de Grote Orkaan. De meest dodelijke orkaan ooit, waarbij meer dan 20.000 doden vielen. Er zijn toen veel schepen vergaan op de klippen; de Mars slaagde er in om de zee op te vluchten.
Na een week dwalen en een tussenstop op Martinique was het schip twee weken later weer terug. Dit tot grote verbazing van gouverneur Johannes de Graaff, die inmiddels al bericht naar Nederland had gestuurd dat het schip waarschijnlijk was vergaan. De 40 brieven zijn allemaal het resultaat daarvan, want de bemanningsleden schreven snel naar huis dat ze nog leefden en beschreven wat ze hadden meegemaakt. Vier Gouwenaars schreven zelfs een gezamenlijke brief naar huis om portokosten te besparen."
'Dit verhaal moet verteld worden. Ik begrijp niet dat het is blijven liggen'
Zoeken en bestellen
"Er zaten meer dan zes Gouwenaars op het schip. De Rotterdamse marine maakte veel gebruik van Goudse zeelui, ook op de Mars. Een aantal hebben wij zelf gevonden, maar ik hoop via de lezers te vernemen dat er mogelijk meer namen van bemanningsleden als ‘Gouds' worden herkend."
Mensen die voorouders op de Mars zoeken, kunnen dat proberen op www.laatstereisvandemars.nl, legt Arjen uit. "We hebben daar uitgebreide zoekmogelijkheden ingebouwd. Je moet zoeken op de namen van je overleden voorouders om zo een connectie met je eigen stamboom te vinden. Vanwege de privacy mogen er namelijk geen levende personen in de online stambomen worden opgenomen."
q www.wonka.nl